Rechtenvrij is een fabel

Veel mensen zouden graag beeld ‘rechtenvrij’ gebruiken. Bijna net zoveel mensen vragen mij hoe ze kunnen zien of een werk, meestal een foto, rechtenvrij is. Het antwoord is misschien wel net zo eenvoudig als het lastig is. Rechtenvrij bestaat namelijk niet echt en toch ga ik je uitleggen hoe je die beelden kunt vinden.

Rechtenvrij = vrij van auteursrecht?

Rechtenvrij betekent voor vele mensen iets anders. Zelfs fotografen gebruiken het woord rechtenvrij wel eens wanneer ze voor een opdrachtgever werken. Rechtenvrij kent daardoor vele betekenissen.
Bijvoorbeeld:

• Het werk mag bewerkt worden en er is geen naamsvermelding nodig, maar gebruik is wel beperkt tot een bepaald medium of beperkt in tijd.
• Royalty Free. Ofwel, geen nadere vergoedingen nodig, omdat er een flat fee betaald wordt.
• Alleen vrij van de verplichting tot naamsvermelding. Voor al het andere is dus nog toestemming nodig.
• Geen aansprakelijkheid. Ofwel: de gebruiker wil het beeld zonder enig risico kunnen gebruiken. Op welke manier dan ook. Zonder aangesproken te worden door derden op portretrecht of merkenrecht bijvoorbeeld.
• Een soort publiek domein, maar dan voor maar één persoon of bedrijf, zodat anderen het niet ‘rechtenvrij’ mogen gebruiken. Geheel zonder auteursrecht.

Rechtenvrij = publiek domein!

Alleen dit is echt rechtenvrij. Alles wat echt ultiem rechtenvrij is, waarop in elk geval geen auteursrechten of portretrechten meer rusten, zijn de werken waarop het auteursrecht door de loop van tijd is vervallen. Het auteursrecht duurt tot 70 jaar na de dood van de maker. Het auteursrecht is dus grofweg pas vervallen 140 jaar nadat het ontstaan is. (Of eerder, wanneer iemand al vroeg overlijdt of op latere leeftijd pas het werk heeft gemaakt of juist later wanneer iemand heel jong was toen het gemaakt werd of veel ouder wordt dan gemiddeld)
Werken van rechtspersonen en overheid, daarvan vervalt het auteursrecht 70 jaar na eerste openbaarmaking.
 

Wanneer die 70 jaar na de dood van de maker verstreken zijn, valt het werk in het publiek domein en mag je er mee doen wat je wil. Geen naamsvermelding nodig en je mag bewerken en openbaar maken zoveel als je maar wil, zonder dat je toestemming nodig hebt of iemand ook maar enige vergoeding schuldig bent.

Afstand doen van auteursrecht

In Nederland kun je geen afstand doen van auteursrecht. Dat komt omdat bij het auteursrecht ook de persoonlijkheidsrechten horen. Die persoonlijkheidsrechten zijn bijvoorbeeld het recht op naamsvermelding en het recht je te verzetten tegen wijzigingen in je werk. Van deze rechten kun je niet bij voorbaat afstand doen. Van het recht op naamsvermelding en het recht zich te verzetten tegen wijziging of bewerking van het werk, kan (contractueel) wel afstand worden gedaan. Maar van het recht zich te verzetten tegen verminking van het werk (grotere, ernstigere wijzigingen) kan geen afstand worden gedaan. Nederlandse werken kunnen dus pas echt vrij van rechten zijn, wanneer de 70-jaar termijn is verstreken.

CC0 en andere ‘rechtenvrije’ foto’s

CC – Creative Commons. Wat in Nederland geldt, geldt in andere landen niet altijd even strikt. Zo bestaat de (internationale) CC0 licentie, waarmee makers aangeven hun werk in het publiek domein te brengen. Daarmee doen ze wel afstand van alle rechten. Denk bijvoorbeeld aan Unsplash. Met, bijvoorbeeld Death to Stock foto’s, mag je erg veel, maar het is zeker niet rechtenvrij. Je mag bijvoorbeeld de foto’s niet verkopen, terwijl dat met foto’s in het publiek domein wel zou mogen. Dus alleen heel oude foto’s of foto’s met een CC0 aanduiding kunnen vrij van auteursrechten (niet per sé vrij van andere rechten) gebruikt worden. WPTavern heeft een lijst van 13 bronnen met een CC0 aanduiding.

Hoe weet je of een foto rechtenvrij is?

Je weet of een foto in het publiek domein valt, wanneer je weet wie de maker is en je ook weet wanneer die maker is overleden. Dat kan soms best een zoektocht zijn.
Je weet ook dat een foto in het publiek domein valt, wanneer het een CC0 aanduiding heeft meegekregen. Je doet er wel verstandig aan van die licentie een screenshot of iets dergelijks te maken, zodat je later aan kunt tonen waar je die foto, met deze ‘licentie’ vandaan hebt. Mocht je door een ander aangesproken worden, kun je dit eerst proberen tegen te werpen en anders kun je de bron aanspreken op het verkeerd vermelden van de licentie. Je zou zo je schade kunnen verhalen bij de bron.
Van andere foto’s is het lastig te achterhalen of ze vrij van rechten zijn. Daar zul je goed onderzoek naar moeten doen. Kun je geen duidelijk antwoord vinden? Ga er dan vanuit dat je de foto niet zomaar kunt gebruiken. Dit kan je later duur komen te staan.

Zoek rechtenvrije foto’s

Veel beter kun je op zoek gaan naar foto’s die je voor jouw doeleinde mag gebruiken. Je heb niet altijd foto’s nodig die in het publiek domein vallen of een CC0 aanduiding hebben. Als je naamsvermelding niet erg vindt, kun je ook foto’s met andere creative commons licenties gebruiken.